Tweede Wereldoorlog

Waarom was er een Tweede Wereldoorlog?

De Tweede Wereldoorlog begint bij spanningen na de Eerste Wereldoorlog. Duitsland voelt zich vernederd door het Verdrag van Versailles en raakt in een diepe economische crisis.

Adolf Hitler, leider van nazi-Duitsland, grijp de macht. Hij wil meer leefruimte voor het Duitse volk en start een agressieve expansie. In 1939 valt Duitsland Polen in. Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren daarop de oorlog.

De wereld raakt verdeeld in twee kampen:

• De Asmogendheden: Duitsland, Italië, Japan

• De Geallieerden: onder andere Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Canada, Frankrijk en China. Ook Nederland, België, Polen, Noorwegen en Australië vechten mee.

Wanneer begint en eindigt de Tweede Wereldoorlog?

• Begin: op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen

• Oorlogsverklaring: op 3 september verklaren Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog aan Duitsland

• Keerpunt: op 7 december 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aan. De Verenigde Staten sluiten zich aan

• Einde in Europa: op 8 mei 1945 geeft Duitsland zich over

• Bevrijding Nederland: op 5 mei 1945 tekent Duitsland in Nederland de overgave

• Einde wereldwijd: op 15 augustus 1945, na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, geeft Japan zich over

De Tweede Wereldoorlog in Nederland

Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Na vijf dagen geeft Nederland zich over, na het bombardement op Rotterdam. De regering vlucht naar Londen.

Bezetting 1940-1945

De bezetting verandert het dagelijks leven:

• Vrijheden verdwijnen: pers, radio, verenigingen en politieke partijen worden gecensureerd of verboden

• Joodse Nederlanders worden buitengesloten en gedeporteerd: ze verliezen hun werk, mogen niet meer naar school of het openbaar vervoer gebruiken. Ze worden geregistreerd en uiteindelijk gedeporteerd naar concentratiekampen. Ongeveer 75% van hen wordt vermoord

• Verzet groeit: mensen helpen onderduikers, verspreiden illegale kranten of saboteren de bezetter

• Anderen collaboreerden: de NSB werkt samen met de nazi's

• Duizenden mannen werken verplicht in Duitsland

Hongerwinter 1944–1945

Na een spoorwegstaking en militaire tegenslagen sluit de bezetter West-Nederland af van voedsel en brandstof.

De winter van ’44 werd een humanitaire ramp:

• Mensen eten tulpenbollen en branden meubels om warm te blijven

• Kinderen worden tijdelijk naar andere delen van het land gestuurd

• Meer dan 20.000 mensen sterven aan honger en kou

Bevrijding 1945

In september 1944 wordt Zuid-Nederland bevrijd. De rest van het land volgt in het voorjaar van 1945.

Op 5 mei 1945 geven de Duitse troepen zich over. De Geallieerden bevrijden Nederland, met Canada in een sleutelrol.

Vrijheid keert terug, maar de gevolgen van vijf jaar bezetting zijn voelbaar.

Aantal doden in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog eist wereldwijd tussen de 50 en 70 miljoen levens. Militairen maar ook burgers – op straat, in kampen, door bombardementen, honger of terreur.

De systematische moord op joden door het naziregime – de Holocaust – kost 6 miljoen levens. Ook Roma, Sinti, mensen met een beperking en politieke tegenstanders worden vervolgd en gedood.

In Nederland sterven ongeveer 250.000 mensen, onder wie ruim 100.000 Joodse Nederlanders. Andere slachtoffers zijn verzetsstrijders, dwangarbeiders, en burgers tijdens bombardementen of de Hongerwinter.

Concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog

De nazi’s bouwen duizenden kampen: voor gevangenschap, dwangarbeid en massavernietiging. Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen, mensen met een beperking, verzetsstrijders en politieke tegenstanders worden hierheen gedeporteerd.

In kampen als Auschwitz, Sobibor en Treblinka worden mensen direct na aankomst vermoord. In Bergen-Belsen en Dachau sterven velen door honger, dwangarbeid of mishandeling.

In 1945 bevrijden de geallieerde troepen de kampen. Wat zij aantreffen is gruwelijk: uitgemergelde overlevenden, massagraven, gaskamers en sporen van medische experimenten op gevangenen.

Japan in de Tweede Wereldoorlog

Japan sluit zich aan bij Duitsland en Italië. Het voert oorlog in Azië voor meer macht en grondstoffen.

Op 7 december 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aan. De Verenigde Staten verklaren daarop de oorlog.

In 1942 valt Japan het toenmalige Nederlands-Indië (nu Indonesië) binnen:

• Nederlanders en Indonesiërs worden opgesloten in interneringskampen

• Krijgsgevangenen en burgers verrichten dwangarbeid

• Vrouwen en kinderen leven afgezonderd in aparte kampen, met gebrek aan voedsel en medische zorg

Op 15 augustus 1945 geeft Japan zich over. Daarmee eindigt de oorlog wereldwijd.

Arbeidsinzet tijdens de Tweede Wereldoorlog

Vanaf 1942 werken Nederlandse mannen verplicht in Duitsland. Sommigen melden zich, anderen worden bij razzia's opgepakt.

Ze werken in fabrieken, op het spoor of in mijnen. De omstandigheden zijn erbarmelijk: werkdagen van twaalf uur of langer, nauwelijks voedsel, geen medische hulp en slaapplekken in koude, overvolle barakken.

Velen duiken onder om aan dwangarbeid te ontsnappen. Voor gezinnen betekent het angst, onzekerheid en gemis.

Hoe draagt Vfonds bij aan bewustwording over de oorlog?

Vfonds steunt projecten die bijdragen aan meer kennis over oorlog en vrijheid. Die het verleden tastbaar maken én het gesprek over vandaag aanwakkeren.

Zoals Remember Together, een stille tocht geleid door jongeren, die de Russische invasie van Oekraïne herdenkt.

Of Fout Bloed, een persoonlijk podcast over familiegeschiedenis en morele keuzes. Over goud en fout in oorlogstijden en wat dat nu voor ons betekent.