Tentoonstelling 'Beroofd'

Beroofd, persoonlijke verhalen over de roof en restitutie van Joods cultuurbezit
Vanaf: 31 mei t/m 27 oktober 2024.
Lees meer op de website van het Rijksmuseum en het Joods Cultureel Kwartier. 

Het Joods Cultureel Kwartier en het Rijksmuseum in Amsterdam werken aan een gezamenlijke tentoonstelling waarin de emotionele impact van de roof van persoonlijke bezittingen tijdens het naziregime inzichtelijk wordt gemaakt. Centraal staan acht persoonlijke verhalen over de strijd die overlevenden en nabestaanden van vermoorde Joden na de oorlog moesten voeren om deze bezittingen, en daarmee hun waardigheid, weer terug te krijgen.

Onderliggende emotie
In Beroofd ziet de bezoeker kunst en kindertekeningen, foto’s, Joodse rituele voorwerpen en boeken. Egodocumenten en interviews brengt de onderliggende emotie aan het licht: de pijn die tot op de dag van vandaag doorwerkt bij de overlevenden en hun nabestaanden.

Taaie bureaucratie
De tentoonstelling vertelt ook het verhaal van Dési Goudstikker-Halban (1912-1996). Haar man, kunsthandelaar Jacques Goudstikker, overleed in 1940 tijdens hun vlucht naar Engeland. Na de oorlog voerde zij een jarenlange strijd tegen de Nederlandse overheid om zijn kunstverzameling terug te krijgen. Goudstikkers bloeiende kunsthandel was tijdens de bezetting volledig onttakeld door de nazi’s. Dési Goudstikker kwam te staan tegenover een halsstarrige Nederlandse regering en de taaie, ambtelijke bureaucratie van verschillende organisaties waarmee zij te maken kreeg. Ondanks een jarenlang proces ging zij uiteindelijk moegestreden akkoord met een schikking.

1000 voorwerpen
In het Joods museum is het verhaal van uitgever Leo Isaac Lessmann te zien. Lessmann was een gepassioneerd verzamelaar van Joodse rituele voorwerpen. Hij bezat zo’n 1000 rituele voorwerpen, die hem erg dierbaar zijn omdat ze voor hem de Joodse spirituele waarden en tradities vertegenwoordigen en doorgeven. Voor de oorlog weet hij zijn collectie naar Amsterdam te sturen en zelf naar Palestina te vluchten. In Amsterdam wordt het grootste deel van zijn collectie door de nazi's geroofd. Na de oorlog moet Lessmann hemel een aarde bewegen om van de Duitse staat financiële compensatie te krijgen voor het verlies van zijn collectie. Hij ontvangt uiteindelijk de helft van de totale waarde. De voorwerpen zelf zijn nog altijd niet teruggevonden.

Onderzoek
Sinds 2012 houden vijf onderzoekers van het Rijksmuseum zich bezig met onderzoek naar de herkomst van de collectie na 1933. De tentoonstelling komt deels tot stand naar aanleiding van dit onderzoek. Een groot deel van de kunstobjecten in de tentoonstelling is afkomstig uit de collectie van het Rijksmuseum en er zijn bruiklenen uit de Verenigde Staten. De tentoonstelling Beroofd gaf het Joods Cultureel Kwartier de gelegenheid nieuw onderzoek te doen naar de roof van zogeheten judaïca, waarvan de resultaten te zien zijn in de verhalen in het Joods Museum. Deze voorwerpen komen voor een belangrijk deel uit Israël.

Podcast, boek en symposium
In het verlengde van de tentoonstelling is ook een podcast ontwikkeld en verschijnt het boek 'Beroofd'. Uitgever: Rijksmuseum/Joods Cultureel Kwartier. ISBN Nederlands 978-94-6208-853-5 ISBN Engels: 978-94-6208-858-0.

Op 9 en 10 september 2024 vindt in het auditorium van het Rijksmuseum het symposium van de Arbeitskreis Provenienzforschung e.V. (internationale beroepsvereniging herkomstonderzoek) plaats. Centraal staat de impact van onvrijwillig bezitsverlies en de veranderende betekenis van kunst, boeken en Joodse rituele voorwerpen na de roof. Het symposium Looted is een samenwerking tussen de Arbeitskreis Provenienzforschung e.V., het Rijksmuseum, het Joods Cultureel Kwartier en Sotheby’s.

Waarom steunt Vfonds dit project: 
Het ligt misschien niet direct voor de hand, maar als er gekeken wordt naar de kern van roofkunst en de naweeën hiervan gaat het om grondrechten die genegeerd werden als het ging om de Joodse gemeenschap en individuele joodse personen. Daarnaast gaat het om rechtsherstel dat gepleegd wordt bij de mogelijkheid teruggave aan te vragen en de daadwerkelijke handeling van teruggave aan de eigenaren/erfgenamen. In een democratische rechtstaat zijn grondrechten en rechtsherstel een zeer belangrijke vorm van mensenrechten en invulling van zowel individuele rechten als algemene mensenrechten. Zonder recht en rechtsherstel kan er geen democratie zijn, en geen vrijheid en vrede.

Vfonds levert een financiële bijdrage van € 49.000,-.